Bu arada Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan prezidentləri arasında iyunun sonunda Sankt-Peterbuqrda üçtərəfli görüşün keçiriləcəyi haqda məlumat yayılıb. Məlumatı Rusiya KİV-i ölkə XİN-dəki qaynağa istinadən yayıb. Xəbər doğrudursa, onda belə çıxır ki, prezidentlər – İlham Əliyev və Serj Sərkisyan arasında budəfəki birbaşa təmasın təşkilatçısı məhz Rusiya, prezident Vladimir Putin olacaq (Az öncə prezidentlərin görüşünün Parisdə ola biləcəyi xəbəri yayılmışdı. Daha sonra isə Çexiya prezidenti görüşü Praqada keçirməyi təklif eləmişdi).

Qarabağ konfliktinin həllində əsas məsuliyyətin zor-xoş Rusiyanın üzərinə qoyulduğunu nəzərə alsaq, təəccüblü deyil. Ancaq Moskva bu məsuliyyəti heç olmasa, indi – kritik aprel olaylarından sonra qədərincə dərk edirmi? Əsas sual da elə budur.

***

Doğrudur, bu gün münaqişə tərəflərinə ən güclü təsir imkanı olan yeganə dövlət Rusiya olaraq qalır. Ancaq iş də ondadır ki, indiyədək Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri arasında baş tutmuş 20-dən çox birbaşa təmasın əksəriyyəti məhz Kremlin vasitəçiliyi ilə reallaşsa da, onların heç biri problemin həllini bir santimetr belə irəli aparmayıb. Bu dəfə necə, tilsim qırılacaqmı? Nəhayət, Moskva aprel döyüşlərindən nəticə çıxarıb nizamlama prosesinə ənənəvi imitasiyalı yanaşmaından əl çəkəcəkmi, “qollarını çirməyib” konfliktin həllinə girişəcəkmi?

Əksinə, sülh danışıqlarında budəfəki fiasko, iyun fiaskosu daha böyük təhlükə vəd edir və münaqişə zonasında yeni müharibə riskinin kəskin artmasına gətirə bilər. Çünki aprel olayları çoxunda ümid yaradıb ki, münaqişə zonasında status-kvo nəhayət, tezliklə dəyişməlidir.

Bunu apreldəki 4 günlük müharibədən sonra Minsk Qrupu həmsədrləri də, ATƏT-in hazırkı sədri Almaniya da açıq biyan ediblər. O zaman status-kvonu dəyişməyə, danışıqlara real dinamika verməyə kim və ya nə mane olur? İndi də bunun zamanı deyilsə, bəs nə vaxt?

***

Lakin sazişdə Dağlıq Qarabağın hava məkanının adı çəkilmir. Bu haqda danışan Ermənistan parlamentinin vitse-spikeri və hakim Respublika Partiyasının mətbuat katibi Eduard Şarmazonov jurnalistlərə açıqlamasında bildirib ki, “sənəddə Qarabağla bağlı bir dənə də olsun hərf, vergül yoxdur”.

Əslində məntiqlidir. Çünki Dağlıq Qarabağ hüquqi cəhətdən Azərbaycan Respublikasının tərkib hissəsidir. Bununla da həm Rusiya, həm də elə Ermənistan faktiki surətdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımış olur. Bu, həm də o anlama gəlir ki, Azərbaycan öz ərazisində, özünün beynəlxalq miqyasda tanınmış sərhədləri çərçivəsində istənilən vaxt işğalçı qüvvələrə qarşı antiterror əməliyyatı keçirə bilər və həmin əməliyyatlara Rusiya, KTMT qarışmayacaq. Ta o vaxta kimi ki, əməliyyatlar Ermənistan ərazisinə keçəcək.

***

“Bu isə ilk növbədə terror və ekstremizmə qarşı mübarizəni nəzərdə tutur. Çünki regionda vəziyyət olduqca gərgindir” – ekspert qeyd edib. O, görüşdə Qarabağ məsələsi də gündəlikdə olacağını söyləyib: “Üçtərəfli görüşdə həmçinin, Xəzərin statusu ilə bağlı müəyyən müzakirələr istisna edilmir. Bakı görüşündə Qarabağ məsələsinin özəlliklə müzakirə olunacağını qeyd etmək lazımdır. İnanmıram ki, Bakı bu məsələdə Tehranla hansısa bir razılığa gəlsin. Düzdür, İran Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və bu, Azərbaycan üçün önəmli bir amildir. Ancaq İranın Ermənistanla da münasibətləri kifayət qədər geniş və yaxındır”.

Politoloq habelə təxmin edir ki, üç dövlət rəhbərinin görüşündə bir sıra məsələlərlə bağlı razılıq əldə oluna bilər: “Azərbaycan Rusiya ilə strateji tərəfdaşdır. Bu mənada Rusiya və İran münasibətləri də çox yaxın formatda inkişaf edir. Üçlük bir sıra konkret layihələr, terrora qarşı mübarizə yolunda razılığa gələ bilərlər”.

***

Bir şey dəqiqidir ki, Qarabağ münaqişəsi zonasında geniş miqyaslı hərbi əməliyyatların bərpası qonşu və region dövlətlərinin, o cümlədən Rusiya və İranın da marağında deyil. Ən azı ona görə ki, müharibə ənənəvi iqtisadi bağların və münasibətlərin qırılması və ya zəifləməsi, böyük iqtisadi və insani resursların tələb edilməsi deməkdir.